Lekomania to problem polegający na nadmiernym i przeważnie pozamedycznym stosowaniu środków farmakologicznych. Choć uzależnienie może dotyczyć większości produktów leczniczych, to niezwykle często wiąże się z nałogowym użyciem leków psychotropowych – zwłaszcza benzodiazepin. Co sprawia, że benzodiazepiny prowadzą do uzależnienia? Po czym rozpoznać uzależnienie i jak należy sobie z nim radzić?

Benzodiazepiny – jak działają i kiedy są stosowane?

Mechanizm działania benzodiazepin wiąże się neurotransmiterami. Podawanie leków benzodiazepinowych powoduje wzrost wrażliwości receptorów GABA-A na działanie kwasu γ-aminomasłowego (GABA), któremu przypisuje się hamujący wpływ na funkcjonowanie ośrodkowego układu nerwowego. Wskutek połączenia GABA z receptorami dochodzi do hiperpolaryzacji wewnętrznej części błony komórek nerwowych, co wynika z faktu zwiększonego napływu anionów chlorkowych (Cl-). W rezultacie beznodiazepiny przyczyniają się do zmniejszenia uwalniania neuroprzekaźników, a to powoduje efekt terapeutyczny w postaci redukcji poczucia lęku, senności i ułatwionego zasypiania, zmniejszenia poczucia rozdrażnienia i uspokojenie się. Benzodiazepiny oddziałują też na układ mięśniowy m.in. powodując zmniejszenie ich napięcia (relaksację) oraz niwelując drgawki mięśniowe.

Wskazania do użycia leków z benzodiazepinami:

• bezsenność,
• różnego rodzaju napady drgawkowe,
• anastezja – znieczulenie przed zabiegami operacyjnymi,
• zaburzenia lękowe oraz lęk uwarunkowany chorobami somatycznymi,
• agitacja oraz lęk uwarunkowany innymi chorobami psychicznymi np. depresją,
• zaburzenia ruchowe o charakterze ruchów mimowolnych np. zaburzenia pląsawicze,
• stany nadmiernego napięcia mięśni (spastyka) w przebiegu niektórych chorób np. stwardnienia rozsianego.

Co stanowi przyczynę uzależnienia od benzodiazepin?

Uzależnienie, od każdego leku czy innej substancji lub zachowania, wynika z nadmiernej ekspozycji organizmu na działanie konkretnego bodźca. Wskutek regularnego i zbyt długiego pobudzenia układu nerwowego dochodzi do rozwoju zjawiska tolerancji, co sprawia, że organizm wymaga coraz to większych dawek do uzyskania identycznego efektu np. uczucia wyciszenia. O nałogu mowa wówczas, gdy dochodzi do rozwoju zespołu abstynencyjnego – objawów sygnalizujących niezdolność organizmu do prawidłowego funkcjonowania wskutek braku kolejnej dawki pożądanej substancji np. zaburzenia lękowe, symptomy grypopodobne, problemy ze snem, a nawet halucynacje.

Problem benzodiazepin polega na tym, że leki te wykazują niezwykle duży potencjał uzależniający. Dlatego też są stosowane przez krótki czas i głównie jako leki pierwszego rzutu, przy dużym nasileniu objawów. Coraz rzadziej są rekomendowane do przewlekłej farmakoterapii. Benzodiazepiny są chętnie wykorzystywane do pozamedycznego, rekreacyjnego stosowania w celach narkotycznych. Przyczyny wyboru są równie podobne, jak w przypadku innych substancji odurzających np. tłumienie negatywnych emocji, ciekawość działania i eksperymentowania z substancjami psychoaktywnymi czy też chęć uniknięcia wykluczenia z grona rówieśników. Warto też dodać, że nałogowe stosowanie benzodiazepiny jest częstym rezultatem uzależnienia krzyżowego. Leki te są niekiedy używane do tłumienia objawów zespołu abstynencyjnego innych substancji uzależniających np. amfetaminy czy kokainy.

Leczenie uzależnienia od benzodiazepin

Nagłe odstawienie benzodiazepin u osoby uzależnionej od długiego czasu może doprowadzić do wyjątkowo silnego zespołu abstynencyjnego. Dlatego też proces detoksykacji powinien przebiegać stopniowo, a proces redukcji dawki spożywanego leku musi być rozciągnięty w czasie. Przeważnie proces odtruwania składa się z poniższych etapów:

1. Substytucji – zamiany dotychczasowego leku/leków, przeważnie krótko działających na preparat o długim czasie półtrwania, co pozwala ograniczyć wahania stężenia substancji czynnej w trakcie doby i minimalizować ryzyko efektu z odbicia wskutek stosowania kolejnych dawek benzodiazepin.
2. Redukcji – zmniejszenie dawki zmienionego leku na mniejszą.
3. Eliminacji – całkowite odstawienie benzodiazepin i rozpoczęcie procesu usuwania składników aktywnych oraz metabolitów z ustroju.
4. Późna obserwacja – monitorowanie kondycji psychofizycznej pacjenta po eliminacji leku i zakończeniu całej detoksykacji.

Podczas walki z uzależnieniem pacjenci mogą dostawać leki wspomagające niwelowanie silnych oznak zespołu abstynencyjnego (np. środki przeciwdrgawkowe) oraz przeważnie są poddawani psychoterapii.

Bibliografia:

1. Basińska A. “Leczenie uzależnienia od benzodiazepin u osó w wieku podeszłym.” Postępy Nauk Medycznych 2011, 24(8): 644-648.
2. Grotthus B., Radzik J., Leszek J. “Uzależnienie od benzodiazepin.” Psychaitria 2004, 1(1): 23-29.
3. Jamroży A., Habrat B., Basińska-Starzycka A. “Uzależnienie od niebenzodiazepinowych leków nasennych: opis dziesięciu przypadków.” Alkoholizm i Narkomania 2009, 22(1): 87-105.
4. Krawczyk E., et al. “Zaburzenia rozpoznawania i rozumienia emocji u osób uzależnionych od benzodiazepin jako czynnik prowadzący do trudności w relacjach interpersonalnych.” Przegląd Lekarski 2009, 66(6): 319-322.