Choroby psychiczne i zaburzenia emocjonalne dotykają ludzi w każdym wieku. Leczenie seniorów środkami farmakologicznymi wymaga jednak wyjątkowej ostrożności. Co należy wiedzieć o stosowaniu leków uspokajających u osób starszych?

Problem wielochorobowości

Osoby w podeszłym wieku borykają się z rozmaitymi schorzeniami, które niekoniecznie stanowią następstwo choroby. Wiele przypadłości wynika z postępującego procesu starzenia się organizmu. Seniorzy niezwykle często  muszą zmagać się z kilkoma problemami równocześnie, co wymaga od lekarza optymalnego doboru leków na każdą z występujących przypadłości. Niejednokrotnie są to środki farmakologiczne o niezwykle silnym działaniu, które mogą wchodzić w interakcje z lekami uspokajającymi. Dlatego przed rozpoczęciem farmakoterapii należy dokładnie zapoznać się z historią leczenia pacjenta i chorobami współistniejącymi – być może wprowadzenie jakiegoś preparatu okaże się niemożliwe, gdyż może wiązać się z wykluczeniem innych leków, które okazują się bardziej istotne dla utrzymania organizmu w dobrej kondycji.

Podeszły wiek a farmakodynamika i farmakokinetyka

Farmakodynamika odnosi się do kwestii wpływu środka farmakologiczne na konkretne receptory. W przypadku leków uspokajających są to oczywiście neurony, których liczba i efektywność funkcjonowania maleje wraz z postępującym starzeniem się organizmu. Oznacza to, że ich działanie może ulec wyjątkowo dużemu nasileniu i zwiększyć ich toksyczność. Niejednokrotnie preparaty o właściwościach nasennych, przeciwlękowych bądź przeciwdepresyjnych wywołują u osób starszych zauważalne zahamowanie czynności ośrodkowego układu nerwowego.

Drugą istotną kwestią jest farmakokinetyka, która dotyczy wszystkich potencjalnych czynników oddziałujących na ilość stosowanego preparatu na jego dotarcie do receptora. Mowa tu o:

•     wchłanianiu – u osób starszych ulega wyraźnemu pogorszeniu m.in. z uwagi na zwiększoną suchość jamy ustnej, zwolnienie perystaltyki jelit czy wzrost współczynnika pH soku żołądkowego
•     dystrybucji – zmniejszenie masy tkankowej i beztłuszczowej masy ciała przy jednoczesnym zwiększeniu tkanki tłuszczowej
•     metabolizm – u seniorów może nastąpić przedłużenie biologicznego okresu półtrwania leków m.in. z powodu osłabionego przepływu wątrobowego, zmniejszenia masy tego narządu i spadku aktywności jej enzymów
•     wydalanie – zmniejszenie masy nerek wraz z klirensem nerkowym zwiększa ryzyko akumulacji zbędnych metabolitów wtórnych i upośledzenie naturalnych mechanizmów oczyszczania ustroju

W jaki sposób dobrać leki uspokajające dla osób starszych?

Przede wszystkim należy stosować się do zasady start low, go slow – leczenie warto rozpocząć od najmniej skutecznych dawek, które w razie potrzeb pacjenta mogą zostać zwiększane. Preparaty muszą odznaczać się wąskim współczynnikiem leczniczym, co jednocześnie prowadzi do ograniczenia ryzyka ich toksyczności. Należy też zdecydować się na preparaty, które nie wchodzą w interakcje ze zbyt dużą liczbą leków. Pacjenci geriatryczni niejednokrotnie muszą zmieniać dotychczasowo stosowane lekarstwa z uwagi na zmieniający się stan zdrowia.

W przypadku osób starszych niezwykle ważne jest proste stosowanie przepisanych środków farmakologicznych. Lek powinien być stosowany w ilości maksymalnie dwóch dawek w trakcie doby, a jego forma nie może stwarzać problemów dla seniora. W tym celu najlepiej zdecydować się na preparaty w postaci syropów lub kropli umożliwiających łatwe dozowanie, bądź poręcznych kapsułek i tabletek. Dawkowanie preparatów należy dokładnie objaśnić i zapisać, aby pacjent mógł w dowolnej chwili sprawdzić sposób w razie zapomnienia.

W celu dobrania odpowiedniego leku uspokajającego dla seniora warto posiłkować się kryteriami Beersa. To lista leków opracowana w 1991 roku przez Amerykańskie Towarzystwo Geriatryczne, która co kilka lat ulega aktualizacji. W rekomendacjach Beersa wyróżnia się trzy główne grupy leków:

•     Grupa I czyli leki niepolecane dla pacjentów po 65. roku życia, które zaleca się nie stosować np. antycholinergiki, benzodiazepiny i niebenzodiazepinowe leki nasenne, środki przeciwpsychotyczne
•     Grupa II, do której należą leki, które nie powinny być używane w przypadku występowania niektórych schorzeń (m.in. choroby Parkinsona, bezsenności, zaburzeń poznawczych) np. leki typu SSRI (selektywne inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny) czy TLPD (trójcykliczne leki przeciwdepresyjne)
•     Grupa III to lekarstwa, których należy używać w sposób ograniczony i ze szczególną ostrożnością np. amitryptylina czy haloperidol

Należy jednak pamiętać, że powyższe rekomendacje stanowią wskazówkę dla lekarza prowadzącego. W celu doboru leków niezbędne jest dokładne zapoznanie się z aktualnym stanem pacjenta i jego dotychczasową farmakoterapią, co pozwoli uniknąć ryzyka występowania objawów niepożądanych. Istnieją jednak leki uspokajające dla seniorów, które nie należą do grona preparatów o dużym niebezpieczeństwie – są to preparaty dostępne bez recepty, które bazują m.in. na komponentach roślinnych (np. melisa, waleriana, rumianek) i melatoninie.

Bibliografia

1.     Borzym A. „Zasady farmakoterapii w podeszłym wieku.” Postępy Nauk Medycznych 2011 25 (8): 671-675
2.     Sobów T. „Przestrzeganie zaleceń medycznych przez pacjentów w wieku podeszłym.” Postępy Nauk Medycznych 2011 8: 682-687
3.     Białecka M. „Leki dla pacjentów powyżej 65. roku życia.” Neurologia praktyczna 2017; 5(98): 10-18.